آیا «وطن» وحدت‌ساز است؟

در طی حمله نظامی اسرائیل به ایران، یک اتفاق مهم افتاد: جامعه‌ی متکثر ایران، یک‌صدا شد. اختلاف‌ها [موقتاً] کنار رفت و یک اجماع ملی شکل گرفت. اما واقعیت این است که آنچه ما را گرد هم آورد، نه یک آرمان یا باور مشترک، بلکه نفی یک دشمن خارجی بود. ما حول «نه به اسرائیل» متحد شدیم. اما مسأله این است؛ وحدتی که بر نفی بنا شود، ذاتاً شکننده است. زیرا آنچه ما را کنار هم نگه داشته، نه یک تصویر روشن از آنچه هستیم یا می‌خواهیم باشیم، بلکه ترس از آن چیزی‌ است که نمی‌خواهیم اتفاق بیفتد. این یعنی اگر تهدید فرو بخوابد، و یا مهم‌تر از آن، اگر صورت‌بندی تهدید و روایت دشمنی تغییر کند، این وحدت نیز سست می‌شود. 

آیا می‌توان چنین وحدتی را در بلندمدت حفظ کرد؟ اگر روزی سران نظام و ساختارهای رسمی کشور در معرض آسیب قرار بگیرند، این وحدت چه کارکردی خواهد داشت؟ آیا صرف مخالفت با دشمن خارجی، می‌تواند ما را در موقعیت‌های مبهم و بحرانی بعدی نیز کنار هم نگه دارد؟ آنچه یک ملت را نجات می‌دهد، فقط دشمن مشترک نیست، بلکه داشتن تصویری از آینده‌ی مشترک است. آیا روایتی ایجابی از خودمان، از وطن، از آینده‌مان داریم که این وحدت را معنادار و ماندگار کند؟ اگر این پرسش‌ها بی‌پاسخ بمانند، آیا نباید نگران بود که وحدت امروز، بیش از آنکه نشانه‌ای از بلوغ اجتماعی باشد، بازتابِ اضطراری یک تهدید و البته واکنشی موقت باشد؟

اما شاید بتوان گفت همین وحدت سلبی هم بدون وجه ایجابی نبوده است؛ چرا که هر وحدت سلبی لزوماً اثر بیرونی و توان بازدارندگی علیه دشمن ندارد. اما این وجه ایجابی بر چه چیز استوار است؟ آیا «وطن» آن نقطه مشترکی است که وحدت ایجابی و بازدارندگی را ایجاد کرده است؟ آیا اگر شرایط جنگی بگونه‌ای رقم می‌خورد که امکان دفاع و مقابله به مثل نمی‌داشتیم، باز هم وحدت حول امر کلی و مبهم «وطن» کارساز و بازدارنده بود؟ یا اینکه امر انضمامی‌تری پشتوانه‌ی ایجابی این وحدت است؟ آیا می‌توان گفت که در ناخودآگاه جمعی امروزِ ایرانیان، حتی نزد بسیاری از آن‌ها که با نظام مستقر همراه نیستند، چیزی از جنس «اقتدار و توان ایستادگی و مقابله» توانسته است وجه ایجابی را رقم بزند؟ و اگر چنین است، ابعاد این اقتدار چیست و چگونه قابل تقریر و بسط و گسترش است؟

#فاطمه_داداشی

پایان پیام / 8126