به صدا در آمدن زنگ خطر برای ادبیات کودک در فارس

 دهقان دبیر انجمن اهل قلم فارس، برگزاری این نشست را آغاز و نقطه عطفی برای گردهمایی‌های فعالان ادبیات کودک و نوجوان دانست که باید ادامه داشته باشد.

به گفته او در این نشست کتابداران، مربیان کانون پرورش فکری کودکان نوجوانان، مروجان کتابخوانی، نویسندگان، تصویرگران، سمن‌های ادبی و فرهنگی‌نویسان مطبوعات حضور دارند که این ترکیب در این سال‌ها کمتر دیده شده است.

چشم ایران برای نسخه‌های شفابخش ادبیات کودک به شیراز دوخته‌است

دهقان گفت: چشم ایران در حوزه ادبیات و به ویژه ادبیات کودک و نوجوان با توجه به وجود مرکز مطالعات ادبیات کودک و میزبانی از جشنواره ملی ادبیات کودک و نوجوان ایران، به شیراز است و از این نشست‌ها باید نسخه‌هایی شفابخش برای چالش‌های فراروی این گونه از ادبیات پیچیده شود.

این پژوهشگر ادبی ادامه داد: موضوع نشست امروز در یادروز ادبیات کودک و نوجوان، آینده‌ای است که کودکان و نویسندگان در دنیای دیجیتال در آن قرار می‎گیرند و اکنون زمانِ بررسی فرصت‌ها و چالش‌های آن است.

دهقان با قرائت تعریف زنده یاد توران میرهادی  مدیر فقید شورای کتاب کودک گفت: اگر توران خانوم اکنون می‌خواست تعریفی از ادبیات کودک ارائه دهد با توجه به شرایط و اقتضائات امروزِ کودکان، شاید تعریفی دیگر در فرهنگنامه کودکان و نوجوانان ثبت می‌کرد.

معاون فرهنگی و امور رسانه‌ای اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی با بیان اینکه «عناصر نوظهور دنیای دیجیتال برای همه ناشناخته‌اند و فعالان این حوزه در سردرگمی به سر می‌برند»، از همه فعالان حوزه کودک و نوجوان خواست علاوه بر تکثری که در فعالیت‌های تخصصی خود دارند، با هم‌فکری و هم‌افزایی با حضور در چنین نشست‌هایی و انتقال تجربه مسیری روشن پیش روی دستگاه‌های اجرایی و سیاستگذاران برای بهبود شرایط ادبیات کودک قرار دهند. 

زنگ خطر برای ادبیات کودک به صدا درآمده است

حسام‌پور سخنران بعدی این رویداد فرهنگی بود و سخنان خود را با این جمله آغاز کرد: «زنگ خطر برای ادبیات کودک به صدا درآمده است!»

به عقیده این استاد دانشگاه این زنگ خطر البته برای کلیت ادبیات شنیده می‌شود و «اگر به هر دلیلی نتوانند خود را با تحولات بسیار پرشتاب جامعه همراه کنند، وضعیت بدتر نیز خواهد شد.»

حسام‌پور سخنانش را بر پایه مواجهه ادبیات کودک با هوش مصنوعی ادامه داد و گفت: «هوش مصنوعی که هنوز نمی‌دانیم دقیقاً او را هنر، صنعت یا علم بنامیم، گاهی به اندازه یک انسان ترسناک و بی‌احساس می‌شود و اگر قرار است ادبیات کودک با آن مواجه شود باید خودمان را آماده کنیم تا تولیدات ادبی در ترکیب با آن دیده شوند همانگونه که ادبیات کودک در کنار نقاشی و سایر هنرها خود را دیده است.»

به عقیده او ادبیات کودک در این زمینه نسبت به ادبیات بزرگسال با توجه همنشینیِ گذشته با هنرهای تصویری پیشگام‌تر و جلوتر است.

استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز گفت: به نظر می‌رسد کودکان همیشه نویسندگان را در به رسمیت شناختنِ ترکیب ادبیات با سایر عناصر وادار می‌کنند.

کودکان برای ورود به دنیاهای جدید منتظر اجازه ما نمی‌مانند

حسام‌پور با طرح این پرسش که «آیا بازی‌های موبایلی می‌توانند بخشی از ادبیات کودک باشند؟» گفت: استفادة کودکان از این ابزارها به ما یادآوری می‌کند که کودکان برای ورود به دنیاهای جدید منتظر اجازه ما نمی‌مانند.

مدیر مرکز ادبیات کودک و نوجوان به پرسش خود اینگونه پاسخ داد که به نظر می‌رسد فن‌آوری‌ها، حتی ربات‌ها با تمام توانایی‌هایشان در آینده مثل قصه‌گویی، تسهیل‌گری و سایر نقش ها در حوزه کودک و نوجوان را باید به رسمیت بشناسیم.

به گفته حسام‌پور هوش مصنوعی وارد دنیای کودکان شده است و انگار ما بزرگترها هم باید یاد بگیریم و بپذیرم وارد این دنیا شویم. «در واقع روزی ادبیات کودک و کودکان نیازمند به رسمیت شناخته شدن بودند و حالا ما باید از آن‌ها اجازه بگیریم وارد دنیای تازة آنها شویم!»

وی با بیان این پرسش که «آیا نیازِ کودکانِ امروز تولیدات ادبی است که اکنون تولید می‌شود؟» افزود: هوش مصنوعی و ابزارهای نوین در آینده ادبیات کودک نقش جدی خواهد داشت ما در مواجهه با آن باید راه‌هایی را جستجو کنیم که تفکر خلاق و خلاقیت کودکان را تقویت کند.

مدیر مرکز مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز تأکید کرد: امروز باید به دنبال راه‌هایی باشیم که کودک به جای منفعل بودن در برابر هوش مصنوعی زمینه‌های بروز خلاقیت را نیز پیش روی خود ببیند.

حسام‌پور سیستم آموزشی کشور را «خسته کننده» توصیف کرد که در دنیای امروز برای پرورش خلاقیت کودکان باید از آن فاصله گرفت و هدف اصلی صاحبنظران در آموزش و پرورش چگونگی پرورش خلاقیت باشد و زمینه به رسمیت شناختنِ دیگری حتی اگر به معنای پساانسان‌گرایانة خود مثل هوش مصنوعی و دنیای دیجیتال باشد.

باید به کودکان چگونگی انعطاف در مواجهه با هوش مصنوعی را آموخت

این استاد دانشگاه ادامه داد: باید به کودک بیاموزیم که در روبرو شدن با هوش مصنوعی انعطاف داشته باشد و آن را یک «دیگری» بداند که نباید «محکوم» باشد.

حسام‌پور در جمع‌بندی سخنان خود گفت: «ادبیات کودک باید خود را آماده کند آغوش خود را با وسعت بیشتری به روی دنیای جدید بگشاید، مهیای یک درهم آمیختگی با دانش‌ها و فنون دیگر باشد و به دنبال تجربة یک تلفیق تازه‌تر باید وگرنه نخواهد توانست از پس گردنه‌های صعب عبور کند.»

احمد اکبرپور سخنران دیگر نشست هم‌اندیشی و تجربه‌نگاری فعالان حوزه ادبیات کودک و نوجوان دانشگاه شیراز بود که سخنان را با گرامیداشت نام مهدی آذریزدی نویسنده کتاب قصه های خوب برای بچه های خوب که 18 تیر به یاد ایشان به نام روز ملی ادبیات کودک و نوجوان نامگذاری شده، آغاز کرد.

نویسنده‌ای که خود را با دنیای جدید تطبیق ندهند آی‌کیو ندارد!

او در ادامه با طرح این پرسش که «آیا با تغییر دنیای کودکان در دنیای امروز آیا نویسنده هم باید رویکرد خود را تغییر دهد؟» گفت: این تغییر یک موضوع خیلی طبیعی است چرا که نویسنده در خلأ زندگی نمی‌کند؛ او شاهد این تغییرات است و باید خیلی آی‌کیو پایینی داشته باشد که نسبت به آنها بی‌تفاوت باشد!

نویسنده «سه سوت جادویی» معتقد است رشد ذهنی و سواد دیجتال نویسندگان نیز به همراه کودکان رشد کرده است گرچه ممکن است شتاب کمتری داشته باشد بنابراین او هم از این ابزار استفاده می‌کند و هم نیازهای کودکانِ امروز را در نظر می‌گیرد.

نماینده ایران برای دریافت جایزه آسترید لیندگرن در سال 2025 گفت: با شتاب سرسام‌آور فن‌آوری به نظر می‌رسد تغییر نسل‌ها از 10 تا 20 سال حتی به زیر 5 سال رسیده است و نویسنده چاره‌ای جز تطبیق خود با شرایط و نیازهای هر نسل ندارد.

باید با هوش مصنوعی تعامل کنیم نه اینکه در برابرش وابدهیم

اکبرپور با تأکید بر اینکه «باید با هوش مصنوعی تعامل کنیم نه اینکه در برابرش وابدهیم»، تصریح کرد: نویسندگان و فعالان حوزه ادبیات کودک باید به دنبال راهکاری برای تعامل با هوش مصنوعی باشند وگرنه در مواجهه با او دچار وادادگی و زوال خواهند شد.

نویسنده «شب به خیر فرمانده» تصریح کرد: گرچه این میزان وادادگی اکنون خیلی به چشم می‌آید اما نویسندگان ادبیات کودک خودشان را با فن‌آوری‌های دیجیتال تطبیق خواهند داد و می توانند آن را در دست بگیرند.

وی در بخش دیگری از سخنانش به عدم علاقه کودکان ایرانی به آثار نویشندگان داخلی اشاره کرد و گفت: این موضوع گرچه قابل تأمل و بررسی است اما از سویی طبیعی به نظر می‌رسد.

کتاب‌های ایرانی ادبیات کودک در رقابتی نابرابر با ترجمه‌ها قرار دارند

اکبرپور نویسندگان ایرانی را در رقابتی نابرابر با ترجمه آثار جهانی توصیف کرد و گفت: اگر فرض کنیم سالیانه 15 کتاب شاخص در ادبیات کودک ایران خلق شود این کتاب‌ه باید با دست‌کم 150 کتاب از بهترین آثار جهان که توسط ناشران به‌گزین می‌شوند، رقابت کنند بنابراین طبیعی است که کتاب های ترجمه بیشتر در اختیار کودکان و نوجوانان قرار دارد.

نویسنده «من نوکر بابا نیستم» تصریح کرد: باید از کتاب‌های خوب ایرانی حمایت شود تا کودکان کشورمان با افتخار نگویند که ما فقط کتاب خارجی می‌خوانیم.

اکبرپور با اشاره به قدمت 60 ساله عضویت ایران در دفتر بین‌المللی کتاب کودک گفت: با این پیشینه قطعاً کتاب‌های خوبی در ایران تولید می شود و از جهان هرگز عقب نیستیم اما کار جدی برای حمایت از این آثار انجام نمی‌شود و کتاب‌های ما در رقابتی نابرابر با ترجمه‌ها قرار گرفته است.

در ادامه این نشست که با حضور حدود 100 نفر از فعالان ادبیات کودک فارس و توسط معاونت فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس در سرای سخن سازمان اسناد و کتابخانه ملی منطقه جنوب کشور و با همکاری این مرکز برگزار شد، زهرا فردشاد نویسنده و عضو انجمن ادبی انگشت جادویی، شیدا آرامش‌فرد دبیر نشست‌های تخصصی دوشنبه‌های رمان نوجوان، راضیه احمدی کارشناس مسئول آفرینش‌های ادبی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان فارس، هما ایران‌پور نویسنده ادبیات کودک و مجید شناور پیشکسوت تئاتر عروسکی به بیان نظرات و انتقال تجربیات خود در این حوزه پرداختند.