فرصت ها و چالش های فرهنگی خیابان غذا

ایران جامعه ای در حال گذار از جامعه سنتی به جامعه مدرن است و چالش سنت و مدرنیته در ایران همیشه وجود داشته و در تضاد و تقابل بوده اند در دوران سنتی معضلات اجتماعی و فردی کمتر مشاهده می شود ولی با گذار به دوران مدرنیته به دلیل آنکه بستر فرهنگی آن در ایران شکل نگرفته، شاهد آسیب زا بودن آن در جامعه ایران هستیم.

ایرانى‏ها اغلب از هنگام تماس با مدرنیته در تندروى و افراط به سر برده‏اند و مواضع تند و افراطى از خود نشان داده اند. نگاه افراطی به معنای ساده‏ انگارى و سیاه و سفید دیدن هر چیز است به این معنا که هر چیز سنتى، زشت و واپس‏گرا و از ارزش افتاده است در مقابل، هر چیز متعلق به مدرنیته، زیبا و پسندیده است و یا برعکس هر چیز مدرن خلاف قوانین الهی است.

اما عقلانیت ایجاب میکند با کنارگذاشتن نگاه های «غرب ستیزى» و « غرب گرایی» افراطی و متهم کردن و برچسب زدن به یکدیگر، فرصت ها و چالش های پدیده های نوظهور را ارزیابی و بر طبق آن برای اجرای این پدیده ها در زیست بوم فرهنگی خود اقدام نماییم.

گردشگری غذایی و زیست شبانه نیز مفاهیمی است که میتواند در عصر مدرنیته مثبت یا منفی باشد و شیوه برخورد با آنهاست که اهمیت دارد. گردشگری غذایی یک فعالیت عمومی و همه‌جانبه است و تمامی جنبه‌های غذا از دستگاه‌های فروش خودکار و فروشنده‌های دوره‌گرد گرفته تا رستوران‌های لوکس و درجه‌یک را پوشش می‌دهد و هرکسی که به هر شکلی با غذا سروکار دارد، قسمتی از این صنعت محسوب می‌شود.

غذاهای خیابانی و حفظ فرهنگ بومی

اما غذاهای خیابانی (Street Foods)،  غذایی که انسان در خیابان میخورد فقط یک ساندویچ گرم و تازه یا یک کاسه آش نیست؛  چیزی فراتر از ترکیب چند ماده اولیه هستند. در دل این لقمه‌ها و ظرف‌های غذا، الگوی غذایی ملت‌ها، تاریخ‌شان و راه و رسم برقراری ارتباطات اجتماعی آنها پنهان شده. خیابان غذا در هر گوشه از جهان، الگوی اقتصادی جوامع، شیوه خوش‌گذرانی و حتی نابسامانی‌های شغلی آنها را فاش می‌کند.

اهمیت غذای خیابانی را می‌توان در غذاهای سنتی که در خیابان‌های سراسر دنیا ارائه می‌شود دید. فرهنگ فروش و ارائه غذا در خیابان‌های بسیاری از کشورهای جهان سابقه طولانی دارد و به نوعی می‌توان گفت هر غذای خیابانی و هر استریت‌فود، علاوه بر این که راهی برای امرار معاش بخشی از افراد جامعه است اما معمولا از بعد فرهنگی، منعکس‌کننده فرهنگ محلی و سنتی کشور خود است.

یکی از مزایای اصلی استریت فودها و غذاهای خیابانی، در کنار دیگر مزایایش، کمک به حفظ دستور‌العمل‌های غذاهای محلی هر کشور و منطقه است. هر چند معمولا ارائه غذا به سریع‌ترین شکل ممکن در خیابان‌های غذا در اولویت است؛ اما خیابان‌های غذا یکی از بهترین مکان‌ها برای عرضه غذاهای سنتی و محلی به همگان است.

خیابان غذا و حمایت از مشاغل کوچک

از آن‌جایی که طبق بررسی‌های فائو هر روز حدود ۲٫۵ میلیارد نفر در جهان غذای خیابانی می‌خورند، می‌توان با قاطعیت گفت که این فرهنگ از آن دسته مقولاتی است که هنوز تحت تاثیر نفوذ سرمایه‌داری قرار نگرفته است؛ بنابراین فرصتی ناب برای همه کشورهایی است که به دنبال توسعه گردشگری و بهبود شرایط اقتصادی خود هستند.

خیابان غذا و نشاط اجتماعی

بخش بزرگی از اهمیت فرهنگ غذای خیابانی، در توانایی آن برای ایجاد یک بستر اجتماعی با وسعت بین‌المللی است. این به این معناست که غذاهای خیابانی به ایجاد سر زندگی و پویایی در فضای شهری کمک بزرگی می‌کنند و می‌توانند نقش اساسی در جلوگیری از بی‌رنگ‌ورو شدن فضاهای شهری شهرهای صنعتی داشته باشند. این سبک تغذیه‌ای توانسته توجه همه اقشار جامعه از هر طبقه اجتماعی را به خود جلب کند؛ طوریکه اگر گذرتان به خیابان‌های غذا افتاده باشد، می‌بینید جمع کثیری از مردم از فرهنگ‌ها و طبقات مختلف اجتماعی، در کنار توریست‌های آن شهر دور هم جمع هستند و از هم‌صحبتی و هم‌سفره شدنشان لذت برده و تبادل فرهنگ میکنند.

ضمن اینکه خیابان غذا و زیست شبانه با توجه به سبک زندگی در عصر فعلی که پدر خانواده به دلیل چند شغله بودن زمان کمتری را میتواند در کنار خانواده بگذراند فرصت دورهمی و تفریح خانوادگی و دوری از فضای کار و اضطراب های اجتماعی را برای خانواده مهیا میکند و همین حضور خانواده ها نیز به امنیت و سلامت این فضا کمک می نماید.

 استریت‌فودها و توسعه مشاغل خانگی

اغلب فعالان در خیابان غذا، به صورت خانوادگی کسب ‌و‌کار غذایی خود را اداره می‌‌کنند. بررسی‌ها یک نکته را ثابت می‌کند و آن این است که تجارت غذای خیابانی، یک فعالیت درآمدزای مهم به ویژه برای زنان در هر دو بافت شهری و روستایی است که با مسئولیت‌های اضافی مانند مراقبت از کودکان هم سازگار است و به دلیل سهولت ورود به این تجارت و استفاده از مهارت‌ها و تجهیزات سنتی می‌توان غذای خیابانی را به عنوان نمادی مهم در استراتژی‌های زنان برای خودکفایی در نظر گرفت.

خیابان غذا فرصتی برای کارآفرینی خلاق

 از آن‌جایی که غرفه‌های غذای خیابانی جزو مشاغل خرد محسوب می‌شوند، این امکان برای تازه‌واردان در این فرصت شغلی وجود دارد که بتوانند تنها با مبلغ اندکی غرفه‌های خود را ایجاد کنند و حتی در درازمدت سودهای خوبی به دست آورند و همین نکته هم باعث شده است که پخت‌وپز یا فروش غذا اولین شغل برای بسیاری از مهاجران و زنانی باشد که به دنبال فرصت‌های زندگی واقعی بعد از مهاجرتشان می‌گردند.

از طرف دیگر صنعت غذای خیابانی فرصتی برای تهیه‌کنندگان و تولیدکنندگان مواد غذایی هم فراهم می‌کند و می‌تواند موقعیت‌های جدیدی را برای استخدام ایجاد کند. بنابراین حتی می‌تواند گروه‌های اجتماعی آسیب‌پذیر را از لغزش بیشتر به سمت فقر حفظ کند. خیابان غذا در اکثر کشورها به عنوان یک مرکز غیررسمی فعالیت اقتصادی در نظر گرفته می‌شود. با این حال، این صنعت معمولا در اکثر کشورها به صورت خودکفا و بدون حمایت دولتی توسعه یافته و از طرف دیگر این سبک اقتصادی به رشد کشورهای در حال توسعه هم کمک شایانی کرده و این جنبه دیگری از اهمیت فرهنگ غذای خیابانی است.

اما استریت فودها چه تاثیری در کشورها، فرهنگ و اقتصاد آن‌ها دارند؟ مشکلات فعالان استریت فودها چیست و این فعالیت اجتماعی و شغلی با چه چالش‌هایی روبرو است؟

چالش های فرهنگی خیابان غذا برای زیست بوم ایران

اما هر پدیده اجتماعی همانطور که میتواند نقاط قوت داشته باشد چنانچه مورد دقت و بررسی جامعه شناسان قرار نگیرد ممکن است پیامدها و آسیب های اجتماعی نیز به همراه داشته باشد. خیابان غذا نیز ممکن است با کمرنگ شده ماهیت فرهنگی و اقتصادی تبدیل به فضایی برای بزهکاری و یا تزلزل بنیاد خانواده شود که این مساله برخی دغدغه مندان دینی و فرهنگی را دچار نگرانی کرده و واکنش های تندآنها را نسبت به این موضوع با انتقادات و چالش هایی از سوی مردم روبرو کرده است.

اگرچه این نگرانی کاملا به حق و به جاست اما به نظر میرسد مخالفت با اصل موضوع در جامعه متضاد و در فضایی که مردم به ویژه جوانان تمایل به توسعه دارند صرفا به کشمکش و ایجاد دوقطبی می انجامد.

این گروه به توصیه های مقام معظم رهبری به وجود پیوست فرهنگی برای پروژه ها استناد میکنند و اغلب معتقدند اینگونه برنامه ها مخالف شرع و فرهنگ دینی ماست.

اما در خصوص لزوم پیوست فرهنگی برای پروژه های این چنینی که دغدغه ای کاملا به جاست چند سوال مطرح میشود که پیش از طرح آن باید به چند گزاره مهم توجه کرد:

نتیجه پیوست های فرهنگی اجرا شده در کشور در بسیاری موارد ضد فرهنگی بوده و بیشتر منجر به دوری مردم به ویژه نسل جوان از فرهنگ دینی شده است و شاهد مثال آن وضعیت فرهنگی حال حاضر جامعه!

این مساله آنچنان مشکلاتی به وجود آورده که صدای نماینده ولی فقیه در استان نیز درآمده و چندی قبل در جلسه شورای فرهنگ عمومی کشور ایشان از سلیقگی عمل کردن دستگاه های اجرایی برای اجرای مصوبات فرهنگی گلایه کرد و خواستار چاره اندیشی در این زمینه شد.

در همان جلسه ریاست محترم جمهور با تاکید بر حل مشکلات معیشتی جامعه از متولیان فرهنگی خواست نگاه های اقتصادی را نیز در پیوست های فرهنگی مد نظر قرار دهند.

از طرفی مقام معظم رهبری تاکید ویژه در مقوله توسعه گردشگری به ویژه در استان فارس داشته اند و با این رویکرد نمیتوان با تعطیلی اماکن و تاسیسات گردشگری به دلایل مختلف این مهم را فراموش و استان را از مزایای بزرگ اقتصادی و فرهنگی آن محروم کرد.

ضمن اینکه ایشان بارها و بارها سفارش اکید به در نظر گرفتن سلایق همه مردم و توجه به مقتضایات روز برای اجرای برنامه های فرهنگی داشته اند.

اکنون با وجود این مسائل مهم این پرسش مطرح میشود که چه کسانی قرار است پیوست فرهنگی برای پروژه های گردشگری طراحی کنند که این پیوست در حل مشکلات فرهنگی و اقتصادی مردم جامع و کامل عمل کند؟

و سوال مهم دیگر این است که آیا دستگاه های نظارتی در فرآیند اجرای پروژه خیابان غذا و سایر پروژه های گردشگری به وظایف خود عمل نموده اند که موارد بهداشتی، واگذاری غرفه ها، نوع غذاهای ارائه شده و... به گونه ای باشد که این پروژه را به اهداف فرهنگی خود برساند؟

به نظر میرسد نگرانی ها  و واکنش های منفی بسیار در خصوص موضع جامعه روحانیت نسبت به توقف پروژه خیابان غذا نه از سر بی دینی و تمایل به فرهنگ غربی است چه اینکه عرق دینی و ملی این مردم ریشه در تاریخ دارد.  

بلکه آنچه مردم را نگران کرده حوادث تلخی است که به نام فعالیت فرهنگی ضمن ایجاد مشکلات اقتصادی، تیشه به ریشه اعتقاد و باور مردم زده و موجب گسست بین نسلی شده است.

انتظار میرود روحانیت معزز و جامعه دینی نسبت به طرح چنین دغدغه هایی هوشمندانه تر عمل کرده و نگرانی های بحق خود را بجای طرح در فضای عمومی با متولیان و مجریان پروژه ها مطرح و چاره اندیشی نمایند.

پایان پیام / 213