پیش دبستانی اجباری عدالت آموزشی یا شتاب زدگی تربیتی؟

طرحی که این روزها در مجلس شورای اسلامی در حال بررسی است، نقطه آغاز آموزش رسمی در ایران را از شش سالگی به پنج سالگی منتقل می کند. براساس این پیشنهاد، کودکان یک سال زودتر وارد مدرسه می شوند و به همان نسبت یک سال زودتر وارد دانشگاه و بازار کار خواهند شد. ساختار آموزشی جدید، موسوم به «3-3-5-1»، همچنان بر 12 سال تحصیل استوار است، اما عملا یک سال از کودکی رسمی دانش آموزان کاسته خواهد شد.

حامیان این طرح بر دو محور تاکید دارند: نخست، عدالت آموزشی؛ زیرا بسیاری از خانواده ها به دلیل هزینه ها از ثبت نام فرزند خود در پیش دبستانی محروم اند. دوم، ارتقای کیفیت؛ زیرا آموزش و پرورش معتقد است بسیاری از مشکلات یادگیری در دبستان ریشه در نگذراندن این دوره دارد. کمیسیون آموزش مجلس نیز با لحنی آشکارا اقتصادی استدلال می کند که دانش آموزان یک سال زودتر به دانشگاه و سپس بازار کار می رسند و این به سود کشور خواهد بود.

اما منتقدان این نگاه را خطرناک می دانند. به باور بسیاری از کارشناسان، آموزش رسمی زودهنگام با ویژگی های رشدی و روانی کودکان پنج ساله همخوان نیست. در این سن، کودک نیازمند بازی، تعامل عاطفی و کشف محیط است؛ نه نشستن پشت نیمکت و حل تکالیف. ورود زودهنگام به آموزش رسمی، فارغ از نیت طراحان، می تواند به اضطراب، دلزدگی و فرسودگی تحصیلی بینجامد و در بلندمدت استعداد خلاق نسل آینده را فرسوده کند.

مسئله اصلی اینجاست: آیا پیش دبستانی اجباری قرار است به معنای «یک سال دبستان بیشتر» باشد یا «یک سال کودکی متفاوت و بازی محور»؟ پاسخ به این پرسش تعیین می کند که طرح به فرصت بدل شود یا به تهدید. برای آنکه این تغییر به نفع کودکان تمام شود، سه شرط اساسی وجود دارد:

- نخست، نیروی انسانی متخصص؛ یعنی مربیانی که روان شناسی رشد، آموزش غیرمستقیم و کار با کودک را آموخته اند، نه معلمانی که صرفا روش های رسمی تدریس را تکرار می کنند.

- دوم، فضا و تجهیزات متناسب؛ کودک پنج ساله به اتاق بازی، فضای باز امن، گوشه های قصه و هنر نیاز دارد، نه نیمکت های فشرده و تخته های سیاه.

- سوم، منابع آموزشی متناسب؛ یعنی آموزش از مسیر بازی، قصه گویی و فعالیت های گروهی، نه کتاب و آزمون و تکلیف.

آیا آموزش و پرورش امروز ایران آمادگی تحقق این سه شرط را دارد؟ واقعیت آن است که نظام تربیت معلم هنوز برای پرورش مربیان متخصص در این حوزه بازنگری نشده است؛ مدارس با بحران کمبود فضا و تجهیزات ابتدایی روبه رو هستند؛ و منابع آموزشی نیز همچنان بر کتاب و تکلیف تاکید دارند. در چنین شرایطی، تبدیل پیش دبستانی به یک تجربه متفاوت و سازگار با سن کودک، بیش از آنکه در عمل تحقق یافتنی باشد، در حد یک آرزو باقی می ماند.

بدون این شروط، اجباری شدن پیش دبستانی چیزی جز تحمیل یک سال تحصیل خشک و زودهنگام نخواهد بود؛ تغییری که شاید عدالت آموزشی را روی کاغذ تقویت کند، اما در عمل کیفیت زندگی کودکان و سرمایه انسانی کشور را تضعیف خواهد کرد.به بیان دیگر، بحث بر سر «شروع آموزش از پنج سالگی» نیست، بلکه بر سر «چگونگی آموزش» در این سن است.

پایان پیام / 11350